Η δράση και ο μυστηριώδης θάνατος του Μακεδονομάχου Παύλου Μελά

Γράφει ο Αντώνιος Αποστολίδης, Ιστορικός – Φιλόλογος 15-04-2018

Ο Παύλος Μελάς θεωρείται μία από τις σημαντικότερες, αξέχαστες ηρωϊκές μορφές, ένας μεγάλος εθνικός ήρωας. Τον περασμένο Οκτώβριο συμπληρώθηκαν 113 χρόνια από τις 13 Οκτωβρίου 1904, όταν έπεφτε νεκρός στο πεδίο της μάχης, αυτός ο ξακουστός και μεγάλος Μακεδονομάχος.

Η ζωή και δράση του.

Αρχικά, ο ίδιος έζησε μια ανατρεπτική ζωή αφού προτίμησε να εγκαταλείψει την αριστοκρατική ζωή, έτσι ώστε να αγωνιστεί με πάθος και ηρωισμό για την απελευθέρωση της Μακεδονίας. Ουσιαστικά, η ιστορία του Μακεδονικού ζητήματος αρχίζει στα μέσα του 19ου αιώνα, αρχικά με την αποδυνάμωση και την σταδιακή κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία είχε υπό την κυριαρχία της τα εδάφη αυτά. Η Ελλάδα είναι ένα ασθενικό κρατίδιο, εξαρτώμενο πολιτικά και οικονομικά, από τις Μεγάλες Δυνάμεις.

Εκτός αυτού, η χώρα έχει να αντιμετωπίσει δύο ακόμη υποψήφιους «μνηστήρες» [ Βουλγαρία και Σερβία] οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι τον κατακερματισμό του χώρου, που κατοικείται από πλήθος εθνοτήτων και το ασαφές συνοριακό πλαίσιο της περιοχής, ξεκινούν μία πολεμική και διπλωματική σύγκρουση που συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Μέσα σε αυτό το ταραγμένο ιστορικό πλαίσιο, η περίπτωση του Παύλου Μελά αποτελεί μια παραδοξότητα.

Ο Μακεδονομάχος γεννιέται το 1870 στη Μασσαλία. Ήταν ένα από τα επτά παιδιά, μίας εύπορης οικογένειας εμπόρων, η οποία επέστρεψε για μόνιμη εγκατάσταση το 1874.

Το οικογενειακό κλίμα ευμάρειας δεν παρασύρει τον νεαρό Παύλο Μελά, που φλέγεται από το όραμα της εποχής για εθνική ολοκλήρωση, με την ενσωμάτωση περιοχών όπως η Θεσσαλία, η Κρήτη, η Ήπειρος, τα νησιά του Αιγαίου και η Μακεδονία. Το 1892 παντρεύεται τη Ναταλία Δραγούμη, με την οποία αποκτά δύο παιδιά αλλά δεν του αρκεί ο ρόλος του μεγαλοαστού οικογενειάρχη.

Συμμετέχει ενεργά με πάθος και ενθουσιασμό στον ατυχή Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, αλλά επιστρέφει εθνικά ταπεινωμένος και προσωπικά συγκλονισμένος αφού δεν προλαβαίνει ζωντανό τον άρρωστο πατέρα του.

Το 1900 δημιουργεί το Μακεδονικό Κομιτάτο, που έχει ως στόχο την αύξηση της Ελληνικής επιρροής στην περιοχή. Συμμετέχει με το ψευδώνυμο Μίκης Ζέζας σε δύο μυστικές αποστολές στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία, στοχεύοντας στην ανύψωση του ηθικού του Ελληνισμού της περιοχής και στην στρατιωτική προετοιμασία της εξέγερσής του. Ο ίδιος, αναλαμβάνει και την ηγεσία του Μακεδονικού Αγώνα. Στα τέλη του Αυγούστου 1904, διαβαίνει μαζί με ένοπλο σώμα 35 ανδρών, τα ελληνοοθωμανικά σύνορα και στρατοπεδεύει σε περιοχή της Καστοριάς υπό εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες.

Ο μυστηριώδης θάνατός του.

Στις 13 Οκτωβρίου 1904 ο Παύλος Μελάς λαμβάνει την μοιραία απόφαση να αγνοήσει την συμβουλή του υπαρχηγού του Νίκου Πύρζα, να μην στρατοπεδεύσει το σλαβόφωνο χωριό Στάτιστα, όπου υπάρχει ισχυρός βουλγαρικός πυρήνας. Ο κομιτατζής Μήτρος Βλάχος ενημερώνει τον οθωμανικό στρατό και μέσα σε λίγες ώρες περικυκλώνει το χωριό με 150 άνδρες.

Η μοιρασμένη σε πέντε σπίτια ομάδα του Μίκη Ζέζα διαλύεται, με τους περισσότερους να διαφεύγουν ενώ άλλοι συλλαμβάνονται και ο Παύλος Μελάς βρίσκεται νεκρός υπό μυστηριώδεις συνθήκες.

Μία εκδοχή για τον θάνατό του μιλάει για αποτέλεσμα της μάχης, όταν προσπάθησε να διαφύγει, μία άλλη ότι τραυματίστηκε από τουρκικό όπλο αλλά πέθανε μέσα στο κρησφύγετό του, και μία άλλη ότι αυτοκτόνησε.

Το σώμα του το έθαψαν χωρικοί, αλλά σύντομα οι σύντροφοί του το ξέθαψαν και του έκοψαν το κεφάλι για να μην πέσει σε τουρκικά χέρια. Ο θάνατος του Μακεδονομάχου αποτελεί την απαραίτητη σπίθα, για να μεταλαμπαδευτεί η φλόγα του Μακεδονικού Αγώνα σε όλη την επικράτεια.

Εν κατακλείδι, ο θάνατος του Παύλου Μελά κινητοποίησε το Ελληνικό κράτος και αφύπνισε ακόμη περισσότερο τους αγωνιστές στη Μακεδονία. Το όνομα του Παύλου Μελά έγινε σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα, μέσα από την εξέλιξη της πορείας της ζωής και της δράσης του, αλλά και του θανάτου του.

Ηλεκτρονική βιβλιογραφία:
www.eleftherostypos.gr
www.tovima.gr
www.protothema.gr
www.newsone.gr