Ο απαγορευμένος «Τελευταίος Πειρασμός»

Αυγέρη Αγγελική Ρεπόρτερ - Αρθρογράφος 11-12-2014

Ο Νίκος Καζαντζάκης εξέδωσε το βιβλίο «Ο τελευταίος Πειρασμός» το 1951 στη Νορβηγία, εφόσον γνώριζε ότι το κλίμα της Ελλάδας δεν θα ήταν ευνοϊκό για την έκδοση του. Πράγματι, το 1953 και πριν κυκλοφορήσει το βιβλίο στη χώρα μας,η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία ξεκίνησε διώξεις κατά του συγγραφέα και κατά της έκδοσης του βιβλίου. Ένα χρόνο μετά, η Ιερά Σύνοδος ζητά από την κυβέρνηση την απαγόρευση των βιβλίων του Ν. Καζαντζάκη καθώς επίσης το βιβλίο καταγράφεται στον Κατάλογο Απαγορευμένων Βιβλίων της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας ( Index librorum prohibitorum).

Το 1988 ο Martin Scorsese σκηνοθετεί την ομώνυμη ταινία με πρωταγωνιστή τον Willem Dafoe. Αφότου προβάλλεται η ταινία στην Ελλάδα, ξεσπά πλήθος αντιδράσεων. Ένας ιερέας, ένας θεολόγος και 8 χριστιανικά σωματεία καταθέτουν αίτηση ασφαλιστικών μέτρων κατά της εταιρείας εισαγωγής και εκμετάλλευσης κινηματογραφικών ταινιών «United International Picture ΕΠΕ» ισχυριζόμενοι τα εξής:

δημόσια καθύβριση της Ανατολικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, προσβολή του θρησκευτικού συναισθήματος και της πίστης τους, προσβολή δημόσιας αιδούς, πρόκληση διαμαρτυριών που απειλούν την τάξη και την ασφάλεια των πολιτών.

Τα αιτήματα τους ήταν η απαγόρευση προβολής και διάθεσης της ταινίας στους κινηματογράφους, η κατάσχεση της αλλά και χρηματική ποινή 500.000 δραχμών υπέρ της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών.

Στο δικαστήριο, τέθηκε ως βάση το άρθρο 57 του Αστικού Κώδικα υπέρ της προστασίας της προσωπικότητας (εφόσον το θρησκευτικό συναίσθημα και η πίστη αποτελούν εκφάνσεις της προσωπικότητας), την οποία ο δικαστής ανήγαγε σε υπερσυνταγματική αξία που ό,τι συγκρούεται με αυτήν είναι παράνομο. Στον αντίποδα όμως, η ελευθερία της τέχνης και εν γένει η καλλιτεχνική έκφραση κατοχυρώνονται συνταγματικά από το άρθρο 16. Ανέκυψε λοιπόν, πρόβλημα στάθμισης δύο συνταγματικά κατοχυρωμένων αξιών.

Τελικά, ο δικαστής απεφάνθη πως «στο έργο διακωμωδείται και χλευάζεται ο Ιησούς Χριστός άρα βλασφημείται» και πως σκοπός της ταινίας ήταν η «εκδήλωση περιφρονήσεως». Η ταινία του Martin Scorsese απαγορεύτηκε έχοντας ήδη κόψει 160.000 εισιτήρια. (*)

Το ερώτημα που τελικά τίθεται μέχρι και σήμερα, είναι εάν η τέχνη οποιασδήποτε μορφής επιδέχεται περιορισμούς. Η αμφισβήτηση της καλλιτεχνικής δημιουργίας λόγω των οποιοδήποτε πεποιθήσεων κάποιων ατόμων ή και πλειοψηφιών αποτελεί λογοκρισία, η οποία δεν επιτρέπεται να επιβάλλεται σε φιλελεύθερες κοινωνίες με ισχύον πολίτευμα τη δημοκρατία.

(*)Δικαστής ήταν ο Δημήτριος Λοβέρδος. Απόφαση 17115/1988, Μονομελές Πρωτοδικείο Αθηνών.