Το κουρδιστό πορτοκάλι

Αυγέρη Αγγελική - Ρεπόρτερ - Αρθρογράφος 07-11-2014

Το κουρδιστό πορτοκάλι είναι μυθιστόρημα του Anthony Burgess που εκδόθηκε το 1962 στην Αγγλία. Είναι μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας αλλά χωρίς να παραπέμπει σε ρομπότ και εξωγήινους ή σε ταινίες όπως το Matrix. Είναι μια δυστοπική νουβέλα που περιγράφει έναν φανταστικό κόσμο δυστυχίας και δίνει την αίσθηση της θλίψης και της απογοήτευσης (αντιθ. Ουτοπία). Η ιστορία διαδραματίζεται σε ένα Λονδίνο του μέλλοντος όπου μια συμμορία νεαρών κακοποιών επιδίδεται καθημερινά σε πράξεις ωμής βίας και βανδαλισμών. Το κουρδιστό πορτοκάλι μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη το 1971 από τον σκηνοθέτη Stanley Kubrick και με πρωταγωνιστή τον Malcolm McDowell, εγείροντας πλήθος αντιδράσεων καθώς θεωρήθηκε εξτρεμιστική για την εποχή της, ενώ η προβολή της απαγορεύτηκε σε αρκετές χώρες.

Αρχική πρόθεση του Burgess ήταν να μεταφερθεί στη μεγάλη οθόνη το 1965, με τον Mik Jagger στον πρωταγωνιστικό ρόλο του ψυχοπαθούς Άλεξ και τους Rolling Stones να υποδύονται τους συμμορίτες του.

Η υπόθεση

Η ιστορία διαδραματίζεται κάπου στην Αγγλία, στο κοντινό μέλλον. Ο Άλεξ είναι ο ήρωας και ο αφηγητής μας. Είναι ένας νεαρός μαθητής που μένει με τους γονείς του και περιγράφει τη ζωή του. Στον ελεύθερο χρόνο του τον ευχαριστεί να κλέβει, να βιάζει, να κάνει βανδαλισμούς αφού πρώτα κάνει χρήση παραισθησιογόνων ουσιών με τους φίλους του. Επίσης, λατρεύει να ακούει κλασική μουσική και πιο συγκεκριμένα Μπετόβεν. Κάποια στιγμή, έπειτα από μια ξέφρενη βραδιά, η συμμορία του τον παγιδεύει, τον παραδίδει στην αστυνομία και καταδικάζεται σε 14 χρόνια φυλάκισης. Μέσα στη φυλακή αποφασίζει να μπει εθελοντικά σε ένα πειραματικό πρόγραμμα, μία πειραματική θεραπεία αποστροφής, που εξαφανίζει κάθε διάθεση για βία και ουσιαστικά να γίνει πειραματόζωο. Η επιτυχία του πειράματος θα οδηγήσει τον Alex έξω από τις πύλες τις φυλακής, στον κόσμο που κάποτε τρομοκρατούσε. Με τη διαφορά ότι τώρα είναι εντελώς ανίκανος, όχι μόνο να απειλήσει τους άλλους αλλά και να προστατεύσει τον εαυτό του.

Κοινωνικό μήνυμα

Η ταινία είναι ιδεολογικά πολυεπίπεδη με πολλούς ηθικούς προβληματισμούς και με πολλούς συμβολισμούς. Εκτός από το θέμα της βίας, θίγει το ζήτημα της αυταρχικής εξουσίας, η οποία έχει την τάση να πραγματεύεται την ανθρώπινη φύση και την ανθρώπινη βούληση. Κατά πόσο τα συστήματα σωφρονισμού σωφρονίζουν και κατά πόσο επηρεάζουν την προσωπικότητα του κάθε ατόμου; Είναι ηθικό να μεταβάλλεις την ψυχολογική και νοητική υπόσταση ενός ατόμου ούτως ώστε να το φέρεις στα μέτρα της κοινωνίας;

Στην ταινία παρουσιάζεται η προσπάθεια καταπολέμησης της βίας με βία. Όχι βία σωματική, αλλά βία ψυχολογική. Η κοινωνία προσπαθεί να γιατρέψει οποιαδήποτε συμπεριφορά θεωρεί μη αποδεκτή, με την επίκληση της ψυχολογίας και της επιστήμης, έστω και εις βάρος κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας.

Ο πρωταγωνιστής χάνει κάθε ίχνος της προσωπικότητας του και μεταβάλλεται σε ένα υποχείριο των γιατρών (και έμμεσα του κράτους που τους προσέλαβε) , οι οποίοι διαγράφουν κάθε στοιχείο της ελεύθερης βούλησης. Τον μετατρέπουν σε ένα βουβό και άβουλο ον με σκοπό να τον επανεντάξουν και να τον εναρμονίσουν με την κοινωνία.

Ο συγγραφέας Antony Burgess δήλωσε σε συνέντευξη του «Το να επιβάλεις το Καλό, είτε με τη βία, είτε μέσα από μια θεραπεία αποστροφής, είναι το Κακό. Το να ενεργείς 'κακά' είναι καλύτερο από το να ενεργείς επιβεβλημένα καλά».


TRIVIA: Ο τίτλος του έργου «Το κουρδιστό πορτοκάλι» ή στα αγγλικά «Clockwork orange» προκύπτει από τη λέξη Clockwork που σημαίνει Κουρδιστό, ενώ το Orange (=πορτοκάλι) αποτελεί λογοπαίγνιο με τη λέξη Orang που σημαίνει άνθρωπος στην διάλεκτο των Malay, η οποία ομιλείται στην Ταϊλάνδη, στη Σιγκαπούρη και στις γύρω περιοχές. Ο τίτλος λοιπόν, είναι Κουρδιστός Άνθρωπος…