Δραματοθεραπεία, ένα ταξιδι στον κόσμο της ψυχής

Γράφει η Ζαχαρένια Οικονομίδη, Φιλόλογος20-08-2017

Η Δραματοθεραπεία είναι η ηθελημένη και με επιστημονικό τρόπο χρήση των θεραπευτικών στοιχείων του δράματος και του θεάτρου στα πλαίσια ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας. Εφαρμόζεται τόσο σε ατομικό όσο και σε ομαδικό επίπεδο και υπάγεται στην ευρύτερη κατηγορία των Ψυχοθεραπειών μέσα από την Τέχνη, όπου συναντάμε και την εικαστική ψυχοθεραπεία (art therapy), τη χοροθεραπεία και τη μουσικοθεραπεία.

Η δραματοθεραπεία στην Ελλάδα εφαρμόζεται σε δομές ψυχικής υγείας όπως οι ξενώνες και τα κέντρα ημέρας, σε πλαίσια απεξάρτησης και σε ιδιωτικές δομές παροχής υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Στο εξωτερικό, η δραματοθεραπεία έχει μια μεγαλύτερη ιστορία, ανάπτυξη και διάδοση, χρησιμοποιείται δε ευρύτατα και στον τομέα της εκπαίδευσης, ως μέθοδος προληπτικών αλλά και θεραπευτικών παρεμβάσεων.

Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι η δραματοθεραπεία απευθύνεται:

• Σε ενήλικες που επιθυμούν να διευρύνουν την αυτογνωσία τους και να έρθουν σε επαφή με την δημιουργικότητα τους, με τον εαυτό και τα συναισθήματα τους.

• Σε εφήβους και παιδιά που ενδιαφέρονται, μέσα από δημιουργικές διεργασίες, να επεξεργαστούν θέματα που τα απασχολούν, όπως η διαδικασία ωρίμανσης, η διαχείριση της διαφορετικότητας, η ένταξη στην ομάδα των συνομηλίκων, οι σχέσεις με τους γονείς.

• Σε ενήλικες, εφήβους και παιδιά με συγκεκριμένα ψυχολογικά προβλήματα (άγχος, φοβίες, δυσκολίες στην επικοινωνία κ.ά.)

• Σε άτομα που βρίσκονται σε ψυχιατρικά ιδρύματα, παιδιά με ειδικές ανάγκες κ.ά.

Στην συνέχεια παραθέτω μια συνέντευξη από την παιδική μου φίλη Παναγιώτα Σκιαθίτη , πτυχιούχο του τμήματος ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου ειδικευόμενη στον τομέα της Δραματοθεραπείας .

1. Βιογραφικό

Τελείωσα το Πάντειο Πανεπιστήμιο Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών – τμήμα Ψυχολογίας το 2011, με γενικό βαθμό Λίαν Καλώς 7,19. Από το 2013 είμαι Ιδρυτικό Μέλος της Ελληνικής Κοινότητας Ανάλυσης Συμπεριφοράς (Ε.Κ.Α.Σ.). Την ίδια χρονιά παρουσίασα την έρευνά μου «Η ομοφοβία σχετικά με το ιστορικό τιμωρίας στον ανδρικό πληθυσμό» στο 1ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ανάλυσης Συμπεριφοράς. Από το 2014 έχω ξεκινήσει μετεκπαίδευση στη Δραματοθεραπεία στο Ινστιτούτο Δραματοθεραπείας «Αιών» η οποία είναι σε εξέλιξη.

2. Γιατί επέλεξες ένα μεταπτυχιακό στην δραματοθεραπεία;

Είχα ανέκαθεν μια αγάπη προς την τέχνη κι ιδιαίτερα την ζωγραφική και την υποκριτική. Όμως όταν τελείωσα το Πάντειο δεν είχα ακόμη υπόψη την μέθοδο της Δραματοθεραπείας. Δεν ήξερα τι ακριβώς ήθελα να κάνω στη συνέχεια, αλλά δυσκολευόμουν περισσότερο να μην κάνω τίποτα. Έτσι άρχισα να παρακολουθώ ποικίλα σεμινάρια - ημερήσια ή εβδομαδιαία ως επί τω πλείστον - διαφόρων γνωστικών αντικειμένων (από σεμινάρια επιχειρηματικότητας, μέχρι ανάλυσης ονείρων) για να μην περιορίζω τις επιλογές μου. Ένα από αυτά τα σεμινάρια ήταν δραματοθεραπευτικό. Μου κέντρισε τόσο το ενδιαφέρον ακριβώς γιατί χρησιμοποιούσε κατά κόρον τις δυο μορφές τέχνης που πάντα αγαπούσα. Ρώτησα την θεραπεύτρια που διεξήγαγε το σεμινάριο να μου πει που μπορώ να απευθυνθώ για να σπουδάσω το ίδιο αντικείμενο και μου είπε ότι εκείνη τελείωσε εκπαίδευση στον «Αιώνα». Από τον Σεπτέμβριο της ίδιας κιόλας χρονιάς ξεκίνησα θεραπεία στο Ινστιτούτο και την επομένη την εκπαίδευση.

3. Μίλησε μας για το Ινστιτούτο Δραματοθεραπείας «Αιών»

Το Ινστιτούτο Δραματοθεραπείας «Αιών» ιδρύθηκε το 1994 από τον ψυχίατρο – σκηνοθέτη κο Στέλιο Κρασανάκη. Στόχοι του κέντρου είναι η ενίσχυση της επικοινωνίας μέσω των τεχνών κι η εξάπλωση της δραματοθεραπείας στη χώρα μας. Για να επιτευχθούν τα παραπάνω παρέχεται ψυχοθεραπεία μέσω της εν λόγω μεθόδου (ατομική ή ομαδική), τετραετής μεταπτυχιακή εκπαίδευση με 3 πρακτικές, εκπαιδευτικά σεμινάρια, παραστάσεις / αποτέλεσμα του θεραπευτικού θεάτρου, κι ενίοτε διεξαγωγή ερευνητικού έργου. Ο «Αιών» συνεργάζεται με καταξιωμένους εκπροσώπους των κλάδων που συμπεριλαμβάνονται στο εκπαιδευτικό του πρόγραμμα.

4. Τι γνωρίζεις για την ιστορία της δραματοθεραπείας στην Ελλάδα;

Η δραματοθεραπεία είναι μια θεραπευτική μέθοδος που αξιοποιεί της τέχνες κι ιδιαίτερα την μεταφορά του θεάτρου, δημιουργείται δλδ. ένας ασφαλής μεταβατικός χώρος όπου οι σχέσεις αναπαρίστανται συμβολικά μέσα από μύθους, ρόλους, υλικά του χώρου κ.ά. Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται ποικίλουν από ιστορίες, ζωγραφιές, μάσκες και γλυπτά, μέχρι ολόκληρες παραστάσεις. Είναι εμφανές λοιπόν ότι η δραματοθεραπεία έχει τις ρίζες της στην αρχαία Ελλάδα, από την γέννηση του δράματος κιόλας, αλλά ως αυτόνομη θεραπευτική μέθοδος αναγνωρίστηκε την δεκαετία του ’60 στη Μ. Βρετανία. Στη χώρα μας εφαρμόζεται ήδη εδώ και 27 χρόνια από πολλούς φορείς ψυχικής υγείας. Ο κος Στέλιος Κρασανάκης ήταν σίγουρα από τους πρωτοπόρους , ιδιαίτερα χάρη στη συνεργασία του με άλλα ήδη γνωστά ονόματα του χώρου από το εξωτερικό, όπως η Sue Jennings κι ο Robert Landy.

5. Μπορεί η δραματοθεραπεία να λειτουργήσει ευεργετικά και σε ποιες περιπτώσεις;

Η δραματοθεραπεία εφαρμόζεται κυρίως σε κέντρα ψυχικής υγείας, σε πληθυσμούς σε απεξάρτηση, κέντρα αποκατάστασης κι όποιον άλλον το επιθυμεί -ποσοστό που φαίνεται διαρκώς να αυξάνεται. Η πιο αποτελεσματική εφαρμογή της είναι σε ομάδες. Μπορεί να λειτουργήσει τόσο ευεργετικά όσο οι υπόλοιπες μορφές θεραπείας – αν μάλιστα διεξάγεται σε ομάδα τα οφέλη πολλαπλασιάζονται, αφού οι συνθεραπευόμενοι μπορεί να έχουν επίσης συχνά θεραπευτικό ρόλο. Το όλο ζήτημα έγκειται στο πόσο θα την αφήσει ο καθένας να επιδράσει επάνω του, πόσο δεκτικός είναι στην αλλαγή. Παίζει ακόμη ρόλο γιατί απευθύνθηκε εξ αρχής σε αυτήν την θεραπεία, αν μπορεί να δεσμευτεί μακροπρόθεσμα, σε τι βαθμό είναι ικανός να δει καθαρά τον εαυτό του, τι τραύματα καλείται να επουλώσει και κυρίως αν είναι έτοιμος να ενηλικιωθεί, με την έννοια να αναλάβει πλήρως τις ευθύνες της ζωής του, κατανοώντας ότι κανείς δεν φταίει για τις αποτυχίες του, ούτε είναι υποχρεωμένος πάντα να τον βοηθάει. Δεν πρέπει να αφήνουμε βέβαια απ’ έξω την σχέση με τον θεραπευτή, αφού είναι η βάση της όλης επεξεργασίας. Ο θεραπευτής πρέπει να εμπνέει εμπιστοσύνη, αλλά ταυτόχρονα να είναι σαφές ότι δεν είναι ο σωτήρας του θεραπευόμενου, δεν θα του δώσει μια έτοιμη λύση, θα τον βοηθήσει να βρει αυτήν που έχει ήδη μέσα του, αυτή που είναι πιο ωφέλιμη για αυτόν. Η δουλειά του ουσιαστικά μοιάζει με την μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη.

6. Υπάρχουν πολλά μοντέλα δραματοθεραπείας;

Υπάρχουν, αλλά πολλές φορές μπορεί να γίνει συνδυασμός τους. Πιο συγκεκριμένα έχουμε το δημιουργικό μοντέλο που στόχο έχει την ανάπτυξη της εμπιστοσύνης, της φαντασίας και της δημιουργικότητας των μελών, την έκφραση κι επικοινωνία, την ανακούφιση και την χαρά του παιγνιδιού. Έπειτα έχουμε το μοντέλο επικεντρωμένο σε στόχο που, όπως δηλώνει τα’ όνομά του, είναι εστιασμένο στο εκάστοτε θεραπευτικό αίτημα (π.χ. διαχείριση μετατραυματικού σοκ) με στόχο την επεξεργασία κι αλλαγή των συναισθημάτων, σκέψεων κι αντιλήψεων γύρω από αυτό και την επίλυση των προβλημάτων που γεννιούνται από αυτό. Επίσης υπάρχει το μοντέλο προσωπικής ανάπτυξης όπου τίθενται υπαρξιακά ζητήματα, το νόημα της ζωής, με σκοπό την αυτογνωσία και τη μεταμόρφωση. Τέλος έχουμε το ολοκληρωμένο μοντέλο που επεξεργάζεται θέματα που προκύπτουν σε όλα τα πεδία της ζωής του ανθρώπου (δράση, σκέψη κλπ.). Σε κάθε περίπτωση κεντρικός είναι ο ρόλος του βιώματος – είναι το μόνο ουσιαστικά που λειτουργεί θεραπευτικά μακροπρόθεσμα ανεξαρτήτως μοντέλου, καθώς το άτομο είναι πλέον εις θέση να το ανακαλέσει.

7. Τι είναι το ψυχόδραμα;

Το ψυχόδραμα είναι μια μέθοδος ομαδικής θεραπείας όπου οι συμμετέχοντες αναπαριστούν θεατρικά τα γεγονότα της ζωής τους (παρελθοντικά ή τωρινά και καλούνται ενίοτε να φανταστούν τα μελλοντικά), όχι απλώς λεκτικά. Δεν πρέπει να συγχέεται με την δραματοθεραπεία. Χρησιμοποιούν και τα δυο τη θεατρική πράξη αλλά η δραματοθεραπεία δεν περιορίζεται σε αυτήν. Το δικό της πρώτο συνθετικό (δράω – ώ) εννοεί κάθε μορφή δράσης, όχι μόνο το δράμα. Επίσης στο ψυχόδραμα όλη η ομάδα ασχολείται μόνο με την ιστορία ενός μέλους τη φορά, στην δραματοθεραπεία μπορεί να κινούνται πολλές ιστορίες παράλληλα. Κι οι δυο μέθοδοι είναι αποτελεσματικές, η επιλογή εξαρτάται από τις ανάγκες του κάθε ανθρώπου.

8. Ποια τα πλεονεκτήματα της δραματοθεραπείας σε σύγκριση με τις άλλες μεθόδους;

Η δραματοθεραπεία επιτρέπει στο άτομο την δημιουργία ενός ασφαλούς χώρου όπου μπορεί να βιώσει εκ νέου μια τραυματική εμπειρία και να δράσει επί τόπου επανορθωτικά. Αυτό με μια απλά λεκτική θεραπεία δεν θα είναι τόσο εύκολο και θα χρειαστεί μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να γίνει. Επίσης μια θεραπεία που στηρίζεται στο λόγο ενισχύει τις εκλογικεύσεις και τις διανοητικοποιήσεις (μηχανισμοί άμυνας) και μπορεί σε γνωστικό επίπεδο να κατανοεί το άτομο το πρόβλημά του, κινδυνεύει όμως αν δεν γίνει βίωμα, δλδ. να το αισθανθεί, να μην αλλάξει ποτέ ουσιαστικά. Πρέπει επίσης να αναλογιστούμε πόσο δύσκολο είναι μερικές φορές να μιλήσουμε για κάτι επώδυνο. Και αναφέρομαι φυσικά σε περιπτώσεις που έχουμε καλή ανάμνηση του γεγονότος. Αν το θέμα έχει απωθηθεί και κατά κάποιο τρόπο ξεχαστεί, αν έχει προκύψει από ένα σοκ, αν ανάγεται στην παιδική ηλικία, αν το άτομο έχει κάποιου είδους διανοητικό πρόβλημα (π.χ. νοητική υστέρηση), ακόμη κι αν ήθελε, πιθανόν δεν θα μπορούσε να μιλήσει για το θέμα του. Η δραματοθεραπεία όμως έχει αυτό το πλεονέκτημα: δεν χρειάζεται να μιλήσεις, αρκεί να το δείξεις (με ζωγραφιές, κινήσεις, κατασκευές). Το υποσυνείδητο πάντα θυμάται. Η συμμετοχή σε ομάδα δε, είναι ακόμη πιο αποτελεσματική για την πορεία της θεραπείας. Σε μια δυαδική σχέση ο θεραπευτής καλείται να καθρεφτίσει (να τονίσει) τα ήδη υπάρχοντα χαρακτηριστικά του θεραπευόμενου. Σε μια ομαδική, το κάνει όλη η ομάδα. Φαντάσου μέσα από τόσους πολλούς και διαφορετικούς καθρέφτες πόσες περισσότερες πτυχές του εαυτού σου θα γνωρίσεις – που πιθανόν αγνοούσες πριν. Μην ξεχνάμε ότι η ομάδα είναι ένας μικρόκοσμος, κι όπως συμπεριφερόμαστε στην υπόλοιπη ζωή μας θα συμπεριφερθούμε κι εκεί. Αυτή είναι η δύναμή της: ως σύνολο δεν μπορεί να κάνει λάθος.

9. Εσύ έχεις ωφεληθεί από την δραματοθεραπεία;

Βρίσκομαι σε ομάδα δραματοθεραπείας εδώ και 4 χρόνια. Σύντομα πρόκειται να τελειώσει το ταξίδι μου αυτό και θα αποχαιρετίσω την ομάδα μου, έχοντας κλείσει αυτόν τον κύκλο. Όμως η θεραπεία δεν τελειώνει ποτέ, οι διεργασίες θα συνεχίσουν να λειτουργούν ακόμη και χρόνια μετά. Βλέπεις όταν κάτι σου γίνεται βίωμα δεν το ξεχνάς ̇ ακόμη κι αν φαινομενικά το ΄χεις ξεχάσει, την κατάλληλη στιγμή θα το ανακαλέσεις. Ναι, η δραματοθεραπεία με ωφέλησε γιατί ήθελα να με ωφελήσει. Ήθελα να αλλάξω κάποια πράγματα, να ενηλικιωθώ σε κάποια άλλα. Με βοήθησε όταν η ομάδα μου ανέβαζε το ηθικό, με επαινούσε όταν δεν μπορούσα εγώ να αναγνωρίσω τα προτερήματά μου, με δικαιολογούσε όταν εγώ δεν μπορούσα να κατανοήσω τον θυμό μου από την υπερένταση, με κατανοούσε όταν παραπονούμουν ή είχα κούραση. Με βοήθησε ακόμη περισσότερο όταν συνειδητοποίησα τα λάθη μου, γιατί με αυτά έπρεπε είτε να παλέψω ή να μάθω να ζω, αλλά να τα διαχειρίζομαι διαφορετικά, κι όταν μου τόνισε τα αρνητικά μου, γιατί αρχικά μπορεί να θίχτηκα, αλλά αργότερα συνειδητοποίησα ότι αφενός είχαν δίκιο, αφετέρου με θεωρούν αρκετά υπεύθυνη να τα δω κι αρκετά ικανή να τα αλλάξω. Αλλά πιο πολύ με βοήθησε στο να συνειδητοποιήσω ότι δεν θα σταματήσω ποτέ να μαθαίνω και να εξελίσσομαι γιατί απλά δεν γίνεται! Είναι σαν να λέμε ότι όντας στη ζωή δεν θα ζω. Κι επειδή όπως προείπα η ομάδα είναι μικρόκοσμος της ζωής, όταν κλείνει ένας κύκλος ανοίγει ένας άλλος διαφορετικός. Σκοπεύω λοιπόν να συνεχίσω σε ομάδα μετά την ατομική μου θεραπεία, ακόμη κι αν δεν είναι η ίδια.

10. Πιστεύεις ότι η δραματοθεραπεία πρέπει να ενταχθεί στα σχολικά προγράμματα;

Θα ήταν ιδανικό. Τα παιδιά έχουν ανάγκη για δημιουργία κι επικοινωνία εξίσου με την τροφή και τον ύπνο. Τι πιο κατάλληλο λοιπόν από τη δραματοθεραπεία για να τα ενώσει ως σύνολο, να μάθουν να συνεργάζονται, να στηρίζονται στα ισχυρά σημεία ο ενός του άλλου και να συμπληρώνουν τα αδύναμα. Ακόμη κι οι μαθησιακές τους δεξιότητες αναμένεται να αυξηθούν, ιδίως αφού η σχέση τους θα στηρίζεται σε πνεύμα συνεργασίας κι όχι ανταγωνισμού. Θα μειωθούν μάλιστα και τα κρούσματα bulling αφού θα εναλλάσσονται σε ομάδες για τις διάφορε δράσεις, οπότε κανείς δεν θα μένει εκτός και θα μειωθεί το φαινόμενο της «κλίκας». Για να το πάω κι ένα βήμα παραπέρα, μπορεί να έρθουν στην επιφάνεια και φαινόμενα οικογενειακής βίας, κάτι που υπό άλλες συνθήκες δεν θα συνέβαινε, καθώς τα θύματα συνήθως φοβούνται να μιλήσουν, οπότε να υπάρξει άμεση παρέμβαση. Γενικά η τέχνη μόνο καλό κάνει, αξίζει να επενδύσουμε σε αυτήν. Η απουσία της είναι η επικίνδυνη.

Η Δραματοθεραπεία φαίνεται να αποτελεί θεραπεία επιλογής για το σύγχρονο άνθρωπο εισάγοντας την έννοια του αισθητικού στη θεραπευτική διαδικασία απαραίτητο διακήβευμα στην μεταμοντέρνα εποχή μας.

Ευχαριστώ θερμά την αγαπημένη φίλη Παναγιώτα Σκιαθίτη για τον χρόνο τον οποίο διέθεσε για την συνέντευξη . Εύχομαι να έχει μια λαμπρή επαγγελματική πορεία ..

Βιβλιογραφία (ηλεκτρονική)
- https://el.wikipedia.org
- http://aeon-dramatherapy.gr
- http://www.edpe.gr

---

Γράφει η
Ζαχαρένια Οικονομίδη
Φιλόλογος

---