Διακυβέρνηση — Ενεργώντας από κοινού για τη βιώσιμη διαχείριση της γης

22-06-2020

Ποιος είναι ο ιδιοκτήτης της γης και των πόρων της; Ποιος αποφασίζει πώς μπορούν να χρησιμοποιούνται; Σε ορισμένες περιπτώσεις, η γη είναι ιδιωτικής ιδιοκτησίας, κάτι που σημαίνει ότι μπορεί να αποτελεί αντικείμενο αγοραπωλησιών και να χρησιμοποιείται αποκλειστικά από τους ιδιοκτήτες της. Η χρήση της διέπεται συχνά από εθνικούς ή τοπικούς κανονισμούς για τη διατήρηση, για παράδειγμα, των δασικών περιοχών. Σε άλλες περιπτώσεις, ορισμένες περιοχές προορίζονται μόνο για δημόσια χρήση. Ωστόσο, η γη δεν είναι μονάχα χώρος ή έδαφος. Τη στιγμή που όλοι μας χρησιμοποιούμε τη γη και βασιζόμαστε στους πόρους της, για τη βιώσιμη διαχείριση απαιτείται η συνεργασία ιδιοκτητών, ρυθμιστικών φορέων και χρηστών από το τοπικό μέχρι το παγκόσμιο επίπεδο.

Στην καθημερινή μας ζωή, η «γη» σημαίνει πολλά πράγματα μαζί. Μπορεί να παραπέμπει σε έναν χώρο στην επιφάνεια της χερσαίας μάζας του πλανήτη μας. Μπορεί να σημαίνει επίσης το έδαφος, τα πετρώματα, την άμμο ή τα υδάτινα συστήματα στην επιφάνεια της Γης και στα ανώτερα στρώματά της. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο όρος μπορεί να περιλαμβάνει όλα τα ορυκτά και άλλους πόρους, όπως υπόγεια ύδατα, πετρέλαιο και πολύτιμους λίθους στα έγκατα μιας περιοχής. Για τις αγροτικές κοινότητες ή τους ερασιτέχνες αστικούς κηπουρούς, μπορεί να αντιπροσωπεύει ακόμα και μια προσωπική και πολιτιστική σύνδεση με τον αγροτικό τρόπο ζωής ή μια σύνδεση με τη φύση

Γη: εμπόρευμα ή δημόσιο αγαθό;
Η αγοραία αξία της γης (μιας δεδομένης περιοχής) μπορεί να διαφέρει σημαντικά ανάλογα με τη χρήση της, την τοποθεσία της και τους πόρους που διαθέτει. Η ιστορία είναι γεμάτη από αφηγήσεις για απομακρυσμένες ή όχι τόσο δημοφιλείς περιοχές όπου οι τιμές της γης εκτοξεύονται μετά την ανακάλυψη πετρελαίου ή χρυσού, ή για συνοικίες, όπως το Κρόιτσμπεργκ στο Βερολίνο, το οποίο ήταν μια περιφερειακή συνοικία κατά μήκος του Τείχους του Βερολίνου, αλλά βρέθηκε γρήγορα στο επίκεντρο της αστικής ζωής, με αυξανόμενες τιμές γης και ιδιοκτησίας. Η παραγωγική γη μπορεί επίσης να αποτελεί παγκόσμιο εμπόρευμα ή επένδυση για πολυεθνικές που αγοράζουν μεγάλες περιοχές σε ολόκληρο τον κόσμο, συχνά εις βάρος της τοπικής παραγωγής μικρής κλίμακας.

Η έννοια του σχεδιασμού γης ως ιδιωτικής ιδιοκτησίας (ως εμπορεύματος που μπορεί να αποτελεί αντικείμενο αγοραπωλησιών) διαφοροποιείται μεταξύ των πολιτισμών και με την πάροδο του χρόνου. Σε παραδοσιακά νομαδικές κουλτούρες, όπως οι Σάμι στη βόρεια Φινλανδία και στη Σουηδία, η εποχική μετανάστευση σε μεγάλες αποστάσεις και η εξάρτηση από φυσικούς πόρους κατά τη διάρκεια της μετακίνησης ήταν και, σε μικρότερο βαθμό, συνεχίζουν να αποτελούν τον κανόνα. Αυτός ο τρόπος ζωής εξαρτάται από την απρόσκοπτη πρόσβαση στο τοπίο και στους πόρους του. Η κοινότητα στο σύνολό της χρησιμοποιεί τη γη και την φροντίζει. Σε αυτό το πλαίσιο, η γη και οι πόροι της επάνω και κάτω από το έδαφος είναι κοινά αγαθά.

Με τον όρο «γη» μπορεί να νοείται επίσης ένας κοινόχρηστος χώρος και ένα κοινόχρηστο αγαθό που εξυπηρετεί μια συγκεκριμένη χρήση της κοινότητας. Πολλά χωριά σε ολόκληρη την Τουρκία έχουν πρόσβαση σε βοσκοτόπους που φέρουν σαφή σήμανση για χρήση από τις αγέλες του συγκεκριμένου χωριού. Από νομική άποψη, η γη ενδέχεται να ανήκει στο κράτος ή στο χωριό ως κοινότητα, ωστόσο το χωριό έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί τον χώρο και να αποφασίζει τον τρόπο κοινής χρήσης του.

Κατά κάποιο τρόπο, το καθεστώς είναι παρόμοιο με εκείνο που ισχύει για άλλους δημόσιους χώρους. Σε αστικές περιοχές, οι αρχές μπορούν να ορίζουν ότι κάποιες περιοχές, όπως πάρκα, δημόσιες πλατείες ή ζώνες πεζών, προορίζονται για χρήση και κοινή χρήση από όλους. Οι δημόσιοι χώροι μπορούν να περιλαμβάνουν γη κρατικής ιδιοκτησίας ή ιδιοκτησίας δημόσιας αρχής.

Στην Ευρώπη, η έννοια των κοινών δημόσιων χώρων συνυπάρχει με την έννοια των εκτάσεων που έχουν οριστεί σαφώς και νομίμως ως ιδιωτική ιδιοκτησία, η οποία ανήκει σε φυσικά πρόσωπα ή νομικές οντότητες όπως εταιρείες ή οργανισμούς. Τα όρια καθορίζονται με σαφήνεια, συχνά με έναν φράκτη ή έναν τοίχο, και είναι καταχωρισμένα και αναγνωρίζονται από επίσημη υπηρεσία, όπως το κτηματολόγιο, ή τον δήμο. Ανεξάρτητα από τον τύπο κυριότητας γης, οι δημόσιες αρχές, μέσω πολεοδομικής νομοθεσίας, μπορούν να καθορίζουν επίσης τον τρόπο χρήσης συγκεκριμένων περιοχών, για παράδειγμα, για οικιστικούς, εμπορικούς, βιομηχανικούς ή γεωργικούς σκοπούς.

Ιδιοκτησία δασικών εκτάσεων: ιδιωτική ή δημόσια;
Η διαχείριση της γης και των πόρων της δεν γινόταν ποτέ με ξεκάθαρο τρόπο. Μια περιοχή που έχει οριστεί ως ιδιωτική ιδιοκτησία που τελεί υπό τη διαχείριση ιδιωτικών οντοτήτων μπορεί να λειτουργεί επίσης ως δημόσιος χώρος και να παρέχει όφελος στους πολίτες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο χώρος μπορεί να θεωρείται ότι συνιστά δημόσιο χώρο ο οποίος παρέχει κάποιο όφελος στους πολίτες, ενώ οι πόροι του είναι αγαθά που ανήκουν στον νόμιμο κύριο, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των δασικών εκτάσεων της Φινλανδίας.

Περισσότερο από το 70 % της έκτασης της Φινλανδίας καλύπτεται από δάση και περίπου το 60 % των δασών της Φινλανδίας[i], το οποίο συνίσταται σε 440 000 εκμεταλλεύσεις, ανήκει σε περίπου 1 εκατομμύριο ιδιώτες ή οικογένειες. Αυτές οι σχετικά μικρές δασικές εκτάσεις (περίπου 23 εκτάρια ανά εκμετάλλευση, τα οποία ισοδυναμούν με 32 περίπου γήπεδα ποδοσφαίρου) περνούν από τη μία γενιά στην άλλη. Με την πάροδο του χρόνου, ο αριθμός των γεωργών που έχουν στην ιδιοκτησία τους δασικές εκτάσεις έχει μειωθεί σημαντικά, εν μέρει λόγω της γήρανσης του πληθυσμού και της μετανάστευσης νέων ατόμων σε πόλεις. Σήμερα, οι συνταξιούχοι είναι η μεγαλύτερη ομάδα ιδιοκτητών δασικών εκτάσεων και η διαχείριση της πλειονότητας αυτών των εκτάσεων γίνεται ουσιαστικά από ένα εκτεταμένο δίκτυο ενώσεων ιδιοκτητών σε ολόκληρη την Φινλανδία. Ωστόσο, όλοι οι Φινλανδοί μπορούν να έχουν πρόσβαση και να απολαμβάνουν αυτές τις ιδιωτικές δασικές εκτάσεις.

Στην πραγματικότητα, περισσότερο από το 60 % των δασικών εκτάσεων της Ευρώπης[ii] είναι ιδιωτικής ιδιοκτησίας. Η ιδιωτική ιδιοκτησία κυμαίνεται από 75 % στη Σουηδία και στη Γαλλία μέχρι λιγότερο από 25 % στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Η διαχείριση των δασών και οι δραστηριότητες δασοκομίας μπορούν στη συνέχεια να ασκούνται από δημόσιες οντότητες ή να ανατίθενται σε ιδιωτικές δασοκομικές επιχειρήσεις.

Διαβαστε τη συνέχεια του άρθρου: www.eea.europa.eu