Ο ίσκιος των παλιών σπιτιών στην Καλλιθέα

ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ17-09-2019

Γωνία Φιλαρέτου και Λασκαρίδου, στην Καλλιθέα, εκεί όπου υπήρχε η γέννηση του «προαστίου» στα τέλη του 19ου αιώνα, προσπαθώ να φανταστώ τα μποστάνια και τους αγρούς, τα κριθάρια και τις παπαρούνες μιας άλλης εποχής. Είχα περπατήσει από την οδό Σπάρτης για να μυριστώ την αστική καρδιά του αλλοτινού προαστίου, και είχα σκοπό να έχω ως πυρήνα το σπίτι της Σοφίας Λασκαρίδου, το οικογενειακό σπίτι των γονέων της, Λάσκαρι Λασκαρίδη, ενός από τους πρώτους οικιστές της Καλλιθέας, και Αικατερίνης Χρηστομάνου.

Η Καλλιθέα δεν φημίζεται πλέον για τις ωραίες μονοκατοικίες που κάποτε –ώς τη δεκαετία του 1970– τη χαρακτήριζαν και της έδιναν εκείνον τον γλυκό μεσοαστικό χαρακτήρα ενός προαστίου που σταδιακά γινόταν κομμάτι της μεγάλης πόλης. Βάδιζα ελπίζοντας πάντα ότι θα συναντήσω γοητευτικά ή ξεχασμένα θραύσματα ενός πολύ ενδιαφέροντος παρελθόντος, για την ίδια την εξέλιξη της Αθήνας, αλλά και για τις διαδρομές χιλιάδες ανθρώπων που έζησαν και μεγάλωσαν στην Καλλιθέα.

Ηταν συμβολικό, ίσως, που στην αρχή του περιπάτου στάθηκα απέναντι στο εγκαταλελειμμένο διώροφο στον αριθμό 104 της οδού Σπάρτης, απέναντι από ένα μονώροφο σπιτάκι, κλειστό επίσης. Παρατηρούσα το διώροφο της Σπάρτης, γιατί είχε κερδίσει την προσοχή μου η λεπτή αισθητική του. Το έβλεπα πίσω από τη φουντωτή ελιά του πεζοδρομίου να ορθώνεται κομψό με τις δωρικές παραστάδες του και μια εξαίρετη φρίζα από διαδοχικά ανθέμια. Το φαντάστηκα στην εποχή του. Να χτίστηκε γύρω στο 1920; Κάπου εκεί το τοποθετούσα και σκέφτηκα ότι το σπίτι της Σοφίας Λασκαρίδου, που ανήκει πλέον στον δήμο, θα ήταν τότε ήδη μιας κάποιας ηλικίας. Μου έκανε εντύπωση πως δεν είδα σε κοντινή ακτίνα άλλο όμοιό του, αλλά είδα σκόρπια ανάμεσα σε ογκώδεις πολυκατοικίες παλαιάς και πρόσφατης κοπής (1975-2010), μικρά και μεγαλύτερα σπίτια, χαρακτηριστικά της παλιάς Καλλιθέας.

Οταν έφτασα στο σπίτι της Σοφίας Λασκαρίδου, με την αναγεννησιακή λότζα, στάθηκα για λίγο γιατί εκεί ήταν η πηγή για να καταλάβει κανείς την Καλλιθέα. Το σπίτι, σχεδιασμένο από τον μικρό και αγαπημένο αδελφό του Ερνέστου Τσίλλερ, Πάουλ (1846-1931), συνομιλούσε με την οικία του Γεωργίου Φιλάρετου (κατεδαφισμένη), επίσης έργο του Πάουλ Τσίλλερ, για τον οποίο είχα διαβάσει στη μελέτη του Σταύρου Αρβανιτόπουλου «Μελετητήριον Ηλύσιον (εν Καλλιθέα Αθηνών)» (2017). Ενα παρεμφερές σπίτι με αυτό του Φιλάρετου, πυργίσκος γερμανικού τύπου, σώζεται σε καλή κατάσταση στο Νέο Φάληρο (Βενιζέλου και Σμολένσκι). Η Καλλιθέα του παλιού καιρού, δημιούργημα ιδιωτικής πρωτοβουλίας, είχε τη φιλοδοξία να είναι ένα θελκτικό προάστιο.

Η Σοφία Λασκαρίδου, γεννημένη το 1876, αναστοχάζεται σε μεγαλύτερη ηλικία «τα πράσινα χωράφια της Καλλιθέας την αυγή μιας άνοιξης». Ολόγυρα στην οδό Λασκαρίδου είναι τα ονόματα των πρώτων οικιστών. Φιλαρέτου, Κρέμου, Φορνέζη... η σύντομη ιστορία του ωραίου προαστίου ζωντανεύει και στο συλλεκτικό χρονικό που είχε δημοσιεύσει το 1963 ο τότε πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Ελευθέριος Θεοδ. Κασιάνης, απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Το μικρό βιβλίο «Η Καλλιθέα, σελίδες από την ιστορίαν της, 1884-1963» έχει πολλές πληροφορίες.

Γωνία Φιλαρέτου και Σαπφούς, η μεγάλη πολυκατοικία της δεκαετίας του ’30 δεν έμοιαζε με άλλες της εποχής. Είχε κάτι το «λεβαντίνικο», έναν αέρα ιδιαίτερο. Σκόρπιες μονοκατοικίες, στη Φορνέζη ή στην Κρήτης, μου έδωσαν το μέτρο της παλιάς Καλλιθέας, σπίτια χτισμένα από το 1930 έως το 1955, σπίτια-κύβοι ή αρχοντικά του Μεσοπολέμου, ιδίως στη Φιλαρέτου προς Κρέμου. Η Καλλιθέα χρειάζεται μια πλήρη καταγραφή.

Καθημερινή

Φωτογραφία: Εγκαταλελειμμένο διώροφο σπίτι της δεκαετίας του 1920, στην οδό Σπάρτης 104, στην Καλλιθέα. ΝΙΚΟΣ ΒΑΤΟΠΟΥΛΟΣ