Υγεία & Πρόληψη: Η Ιπποκρατική Μεθοδολογία

Γράφει η Ζαχαρένια Οικονομίδη, Φιλόλογος30-09-2018

Ο Ιπποκράτης θεωρείται μια από τις εξέχουσες προσωπικότητες του ιατρικού χώρου, η συνεισφορά του μεγάλη στο πεδίο της ιατρικής επιστήμης. Επάξια ονομάζεται «ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής». Είναι χωρίς αμφιβολία ο ιδρυτής της ορθολογικής ιατρικής διότι κατόρθωσε να την απαλλάξει από δεισιδαιμονίες, προκαταλήψεις και δαιμονολογίες.

Το ενδιαφέρον της ιπποκρατικής ιατρικής επικεντρώθηκε στην πρόληψη και στην πρόγνωση. «Kάλλιον το προλαμβάνειν ή το θεραπεύειν». Στην εποχή του Ιπποκράτη, η φαρμακευτική θεραπεία δεν ήταν αρκετά ανεπτυγμένη και συχνά το μόνο που μπορούσαν να κάνουν οι γιατροί ήταν να αξιολογήσουν μια ασθένεια και να προβλέψουν την πιθανή εξέλιξή της με βάση τα στοιχεία που διέθεταν.

Η Ιστορική αναδρομή του διαβήτη

Παράγοντες & Πρόληψη

Υπάρχουν τρεις κύριοι τύποι σακχαρώδους διαβήτη, είναι ο διαβήτης τύπου 1, ο διαβήτης τύπου 2 και ο διαβήτης της κύησης.

Σύμφωνα με αρχαιολογικά στοιχεία το 1962 π.Χ σε έναν τάφο στο Λούξορ της Αιγύπτου έχουμε την πρώτη αναφορά στο διαβήτη. Το 1500 π.Χ. Ο Αρεταίος Καπαδόκης, η τρίτη μεγαλύτερη ιατρική προσωπικότητα της αρχαιότητας, (120-200 π.Χ) ονόμασε την πάθηση «διαβήτη» από το ρήμα «διαβαίνω», διότι το νερό που έπινε ο άρρωστος διάβαινε –πέρναγε- αναλλοίωτο στα ούρα.

Είναι μια σύνθετη ασθένεια που χαρακτηρίζεται από πολλά συμπτώματα. Τα συμπτώματα αυτά συχνά εμφανίζονται στον ασθενή με πολυδιψία, πολυουρία και με απώλεια βάρους.

Τα ποσοστά εμφάνισης σακχαρώδη διαβήτη έχουν αυξηθεί σημαντικά στη σημερινή εποχή. Περίπου 700.000 με 900.000 Έλληνες πάσχουν από την ασθένεια και κάθε χρόνο προστίθενται 40.000 περιπτώσεις εκ των οποίων 500 είναι παιδιά κάτω των 16 ετών.

Οι βασικότεροι παράγοντες οι οποίοι ευθύνονται για την εμφάνιση του ζακχάρου στο αίμα είναι το αυξημένο σωματικό βάρος, η συσσώρευση λίπους στην περιοχή της κοιλιάς αλλά και η κληρονομικότητα. Η γενετική προδιάθεση ευθύνεται σε μικρό μόνο ποσοστό, καθώς είναι πλέον γνωστό πως υπάρχουν πολλοί άλλοι παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της εν λόγω πάθησης. Παράλληλα η έλλειψη σωματικής άσκησης, η κακή διατροφή, το κάπνισμα, οι περιβαλλοντικές συνθήκες, η χαμηλή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών συσχετίζονται με αύξηση του κινδύνου εμφάνισης της νόσου.

Η πρόληψη αποτελεί κρίσιμο «όπλο» για την αποφυγή της εμφάνισής του είναι όμως μια διαδικασία απλή αλλά δύσκολη. Η αλλαγή του τρόπου ζωής μας είναι το ισχυρό «όπλο» μας. Η διακοπή καπνίσματος, η μέτρια αλλά συστηματική άσκηση, η μεσογειακή διατροφή, η απώλεια λίγων κιλών (5-10% του αρχικού μας βάρους) μπορούν να μειώσουν κατά 50-60% την εμφάνιση νέων περιπτώσεων Διαβήτη τύπου 2 και ως και 40% όλες τις επιπλοκές του.

Καρκίνος του μαστού & πρόληψη

Χωρίς αμφιβολία ο προσυμπτωματικός έλεγχος του διαβήτη του μαστού αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της ιατρικής. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα ερευνών στις οποίες συμμετείχαν 600.000 γυναίκες συμπεραίνουμε ότι η μαστογραφία μειώνει τον κίνδυνο θανάτου από τον Καρκίνο του μαστού κατά 15-30%.
Ωστόσο, η μαστογραφία αποτυγχάνει στην διάγνωση του καρκίνου. Εκτός της υπερδιάγνωσης και την περιττή θεραπεία των καρκίνων εξαιτίας της ακτινοβολίας μπορεί να επιφέρει τον ίδιο τον καρκίνο του μαστού, αυξάνοντας έτσι πολλούς παράγοντες κινδύνου για την ασθένεια. Το κυριότερο όμως πρόβλημα είναι ότι δεν αποτελεί πρόληψη. Ανιχνεύει τον καρκίνο μόνο όταν αυτός έχει αναπτυχθεί σε ικανό μέγεθος.

Συμπαιρένουμε λοιπόν ότι πριν καταφύγουμε σε εξειδικευμένους ιατρούς για τη διάγνωση, πλέον κάθε μορφής καρκίνου, οφείλουμε να προβούμε στην πρόληψη της ασθένειας.

Οι γυναίκες που ενδιαφέρονται για την πρόληψη θα πρέπει να υιοθετήσουν αλλαγές του τρόπου ζωής τους από την εφηβική ηλικία. Η διακοπή του καπνίσματος, η συχνή άσκηση, τουλάχιστον 30 λεπτά την ημέρα, η διατήρηση του σωστού σωματικού βάρους, η αποφυγή υπερβολικής κατανάλωσης αλκόολ αλλά και η επιλογή του θηλασμού μειώνουν την εμφάνιση του καρκίνου. Ενθαρρυντικά είναι τα αποτελέσματα των ερευνών, τα οποία κατέδειξαν ότι όσες γυναίκες ακολούθησαν τις παραπάνω συμβουλές μείωσαν την εμφάνιση του καρκίνου κατά 65%.
Τέλος, μία άλλη μορφή καρκίνου είναι η δεύτερη σημαντικότερη μορφή. Ο γυναικολογικός καρκίνος. Υπολογίζεται ότι μία στις πέντε γυναίκες διαγιγνώσκεται με καρκίνο των ωοθηκών. Ο γυναικολογικός καρκίνος εμφανίζεται στα αναπαραγωγικά όργανα της γυναίκας, όπως στον κόλπο, τον τράχηλο της μήτρας, το ενδομήτριο, τις σάλπιγγες και τις ωοθήκες. Αποτελεί τη γυναικολογική κακοήθεια με το μεγαλύτερο ποσοστό κληρονομικού υποβάθρου.

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι η κατάσταση, κατά την οποία στο τμήμα της μήτρας που προβάλει στον κόλπο (δηλ. στον τράχηλο), αρχίζει μια διαδικασία ανεξέλεγκτου πολλαπλασιασμού κυττάρων, τα οποία φέρουν αλλοιώσεις. Οι αλλοιώσεις αυτές -προκαρκινικές χρειάζονται μεγάλο χρονικό διάστημα για να μετατραπούν σε καρκίνο και βρίσκονται εύκολα σε τακτικούς προληπτικούς ελέγχους. Έτσι, έχουμε το χρόνο να τις θεραπεύσουμε.

Τα τελευταία 40 χρόνια, η θνησιμότητα από τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας έχει ελαττωθεί κατά 50% και το ποσοστό της προχωρημένης νόσου κατά την διάγνωση έχει ελαττωθεί κατά 70%. Αυτό συμβαίνει χάρη στην ενημέρωση των γυναικών για την πρόληψη. Προληπτικά μέτρα για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας είναι η χρήση προφυλακτικού σε κάθε σεξουαλική επαφή, ο εμβολιασμός όλων των κοριτσιών απο 12-26 ετών με το εμβόλιο το οποίο προφυλάσσει από δύο στελέχη του HPV (τύποι 16 και 18) αλλά και ο συχνός γυναικολογικός έλεγχος σε όλες τις γυναίκες από την έναρξη της σεξουαλικής τους ζωής εώς τα 65 έτη.

Οι κακοήθεις όγκοι των ωοθηκών εκδηλώνονται συνήθως μετά τα 50 χρόνια και είναι δύσκολο να ανιχνευθεί στα αρχικά του στάδια. Γι’ αυτό και είναι από τους πλέον επικίνδυνους. Δεν υπάρχουν προληπτικά μέτρα για τον καρκίνο της ωοθήκης, όπως για παράδειγμα το τεστ παπ για τον καρκίνο του τράχηλου. Πρακτικά, όπως και με όλες τις υπόλοιπες μορφές καρκίνου, η επιβίωση έχει να κάνει με την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση. Το διακολπικό υπερηχογράφημα είναι σήμερα ο πιο αξιόπιστος τρόπος έγκαιρης διάγνωσης κάποιου γυναικολογικού προβλήματος.

Η προληπτική Ψυχιατρική

Η προληπτική Ψυχιατρική έχει ως στόχο την αναζήτηση των παραγόντων εκείνων που προφυλάσσουν:

α) Ακόμα και τα υγιή άτομα έχουν το ενδεχόμενο να νοσήσουν από κάποια ψυχική νόσο. Το αρχικό στάδιο προφύλαξης ονομάζεται πρωτοβάθμια πρόληψη. Οι κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες και τα ψυχοπιεστικά γεγονότα συντελούν στην εμφάνιση ψυχικών ασθενειών. Όι παρεμβάσεις στην πρωτοβάθμια πρόληψη ξεκινούν από τη σύλληψη έως και σε στάδια της ενήλικης ζωής του ατόμου.

Συνοπτικά μπορούμε να αναφέρουμε:

1)παρεμβάσεις πριν τη σύλληψη: οικογενειακός προγραμματισμός, ψυχιατρική γενετική συμβουλευτική

2)παρεμβάσεις κατά την εμβρυική ζωή: συμβουλευτική της μητέρας εγκύου, εμβολιασμοί γυναικείου πληθυσμού, αποφυγή περιγεννητικών επιπλοκών.

3)παρεμβάσεις στη βρεφική και παιδική ηλικία: δημιουργία ιατροπαιδαγωγικών σταθμών, παρεμβάσεις πρόληψης και υποστήριξης στην οικογένεια, παρεμβάσεις πρόληψης και υποστήριξης στο σχολείο(ενημέρωση, υποστήριξη), έλεγχος για μεταβολικά νοσήματα.

β) Τα άτομα που έχουν εκδηλώσει κάποια ψυχική νόσο μπορούν να αποφύγουν την επιδείνωση και την υποτροπή της στα πλαίσια δευτεροβάθμιας πρόληψης (έγκαιρη διάγνωση και εφαρμογή κατάλληλης θεραπείας) και

γ) τα χρονίως ψυχικά πάσχοντα άτομα να αποφύγουν την αναπηρία που προκύπτει από την πάθησή τους, στα πλαίσια τριτοβάθμιας πρόληψης (Ψυχιατρική Αποκατάσταση και Κοινωνική Επανένταξη).

Η πρόληψη λοιπόν και η προαγωγή της ψυχικής υγείας είναι σημαντική καθώς η ψυχική υγεία αποτελεί προϋπόθεση για την σωματική υγεία. Και όπως είναι επιστημονικά καθορισμένο η σωματική και η ψυχική υγεία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την ποιότητα ζωής.

Βιβλιογραφία:
.wikipedia.org/wiki/Ιπποκράτης
Γ. Μπαμπινιώτης – Λεξικό της Νέας Ελληνικής γλώσσας.
The Doctor, Ογκολογία, τεύχος 30, σ. 43-46
Γ.Ν.Παπαδημητρίου, Ι.Α.Λιάππας, Ε.Λύκουρας, Σύγχρονη Ψυχιατρική, 2013, Αθήνα