Το πρόβλημα Σπινόζα, Irvin D. Yalom - Κριτική βιβλίου

Ελίνα Μεσσολωρά - Αρθρογράφος01-03-2015

Το βιβλίο αυτό του Yalom είναι ένα από τα τελευταία βιβλία που έχει γράψει μέχρι στιγμής (έτος έκδοσης 2012) και πρόκειται για ένα μυθιστόρημα στο οποίο συναντιούνται δυο επιστήμες, δυο θεμελιώδεις ανθρωπιστικές επιστήμες: φιλοσοφία και ψυχολογία. Ο Yalοm στο έργο του αυτό (μ)πλέκει δυο ιστορίες, που φαινομενικά δεν έχουν τίποτα κοινό μεταξύ τους και τις μετουσιώνει σε μια ιστορία αλληλένδετη.

Συγκεκριμένα, η μία ιστορία αναφέρεται στη ζωή ενός αγοριού που ήδη από τα σχολικά του χρόνια είναι γαλουχημένος στα ναζιστικά φρονήματα και ιδεώδη της Γερμανίας των αρχών του εικοστού αιώνα που διακατέχεται από ρατσιστικές αντιλήψεις για τους Εβραίους και τα ακραία εθνικιστικά συναισθήματα για την Άρια φυλή.

Από την άλλη, "βλέπουμε" να εκτυλίσσεται η ζωή του φιλόσοφου Μπαρούχ ή Μπενεντίκτους Σπινόζα σχεδόν από τη στιγμή που υπήρξε η πιο καθοριστική για τη ζωή και το έργο του: από τη στιγμή δηλαδή που τον αφόρισαν από τη συναγωγή των Εβραίων και απαγόρεψαν ακόμα και στα αδέρφια του να έχουν την οποιαδήποτε σχέση ή επαφή μαζί του.

Οι ιστορίες αυτές συναντιούνται όταν ο πρώτος, ο Άλφρεντ Ρόζεμπεργκ, δεινός φίλος του Χίτλερ, ανακαλύπτει το πάθος του Γκαίτε για τη μορφή και το φιλοσοφικό έργο του Σπινόζα και προσπαθεί να μάθει περισσότερα για αυτόν, ώστε να καταλάβει τι ήταν αυτό που ενθουσίασε τόσο πολύ τον Γερμανό διανοούμενο που θαυμάζει ο ίδιος. Παραξενεύεται περισσότερο ωστόσο όταν διαβάζει πως ο φιλόσοφος είναι ένας αποσυνάγωγος της Εβραϊκής κοινότητας.

"Το πρόβλημα Σπινόζα" είναι μια εξαιρετική παρουσίαση και εισαγωγή τόσο στις βασικότερες φιλοσοφικές θέσεις του Σπινόζα περί ελευθερίας, ντετερμινισμού και Θεϊκής φύσης, όσο και ένα δείγμα ιστορικής φύσεως, μέσα από το οποίο βλέπουμε τα πρώιμα στάδια εξέλιξης του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος της Γερμανίας πριν ακόμα ξεσπάσουν οι Παγκόσμιοι Πόλεμοι. Ο Σπινόζα είχε απαρνηθεί την θρησκεία του κυρίως λόγω του φανατισμού που διακατείχε τους πιστούς και αυτούς που δημιουργούσαν τις Γραφές. Ο φιλόσοφος ευχόταν το τέλος των παραδόσεων που εμπόδιζαν τους ανθρώπους να σκέφτονται ελεύθερα και να δρουν όπως τους ορίζει η φύση του και όχι σύμφωνα με τις επιταγές των άλλων. Λίγους αιώνες αργότερα, ο Άλφρεντ Ρόζεμπεργκ ήταν θύμα ενός τέτοιου φανατισμού, όχι μόνο θρησκευτικού αλλά και εθνικιστικού, καθώς αρνείται να δεχτεί πως ένας Εβραίος μπορεί να έχει τα ίδια δικαιώματα που έχει και αυτός, ή γενικότερα, μπορεί να έχει οποιοδήποτε καλό στοιχείο.

Τέλος, ο συγγραφέας συνδέει στο χαρακτήρα των δυο ηρώων το πρόβλημα της αυτοκατανόησης "παντρεύοντας" έτσι, ψυχανάλυση και φιλοσοφία.

Το βιβλίο αυτό αξίζει να διαβαστεί τόσο επειδή χάνεσαι στην πλοκή του έργου και στις σελίδες του, προσπαθώντας να κατανοήσεις τον εσωτερικό κόσμο των ηρώων όσο και γιατί αποτελεί μια εισαγωγή σε φιλοσοφικά ζητήματα (όπως αυτό της μετά θάνατον ζωής ή το υπαρξιακό ζήτημα του Θεού) που έχουν απασχολήσει τον άνθρωπο ήδη από τη δημιουργία του κόσμου. Αξίζει επίσης να διαβαστεί επειδή ο Yalom παρουσιάζει με ιδιαίτερο τρόπο μια πτυχή της ιστορίας των παγκοσμίων πολέμων που τόσο επηρέασαν ολόκληρο τον κόσμο, καθώς υπήρξαν τομή για την παγκόσμια ιστορία, αφού εκατομμύρια άνθρωποι χάθηκαν, βασανίστηκαν, εκτελέστηκαν εν ψυχρώ από στυγνούς δολοφόνους και εγκληματίες και τόσοι λαοί έχασαν την εθνική τους ανεξαρτησία και αξιοπρέπεια.