Η Δύναμη του Ψέματος

Αντώνης Βαρσάμης, Φιλόλογος02-09-2019

Ο ορισμός του Ψέματος εμπεριέχει την ολική ή μερική απόκρυψη της αλήθειας. Όταν, όμως, κάποιος παρουσιάζει και προωθεί ένα ψέμα τόσο τέλεια καλλωπισμένο και γοητευτικό, τότε μπορεί να μοιάζει σαν την «τέλεια αλήθεια». Μια «αλήθεια» που ενστερνίζεσαι, υιοθετείς κι αποδέχεσαι πολύ εύκολα και που δεν θες να αποχωριστείς με τίποτα. Μια «αλήθεια» τόσο άψογα μεταμφιεσμένη που φτάνουμε σε σημείο να την υπερασπιζόμαστε με όλη μας την ψυχή! Μπορεί αυτός ο συλλογισμός να φαντάζει περίεργος· ωστόσο χαρακτηρίζει απόλυτα την καθημερινότητά μας, την εποχή μας, τον τρόπο σκέψης μας, τις ανάγκες μας και, γενικώς, καθορίζει σε τεράστιο βαθμό τη ζωή μας.

Απ’ την στιγμή που ξυπνάμε μέχρι την στιγμή που κοιμόμαστε πέφτουμε θύματα μια διαρκούς κι εσκεμμένης χειραγώγησης. Μιας εντυπωσιακά αποτελεσματικής πειθούς που εξυπηρετεί πολιτικά κι επιχειρηματικά συμφέροντα, την οποία ούτε καν αντιλαμβανόμαστε γιατί είμαστε εθισμένοι σ’ αυτήν απ’ την ώρα που γεννιόμαστε. Βεβαίως, τέτοια συστήματα μαζικής πειθούς ισχύουν εδώ και αιώνες. Παρ’ όλα αυτά δεν είχαν ποτέ την εκπληκτική δύναμη που απέκτησαν απ’ τον 20ο αιώνα έως σήμερα, λόγω της εμφάνισης και λειτουργίας των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Η τηλεόραση, ο Τύπος, το ραδιόφωνο και μετέπειτα ο ηλεκτρονικός υπολογιστής και το Διαδίκτυο, αποτέλεσαν και αποτελούν τα κύρια εργαλεία χειραφέτησης.

Η διεξαγωγή των δυο παγκοσμίων πολέμων και οι οικονομικοκοινωνικές ανακατατάξεις που συνέβησαν στον δυτικό κόσμο οδήγησαν τις ελίτ των πανίσχυρων χωρών να καταφύγουν στην πλέον αποτελεσματική μέθοδο συγκατάθεσης της μάζας· την προπαγάνδα. Μια «στρατηγική επιστήμη επικοινωνίας» που χρειάστηκε πολλά χρόνια για να τελειοποιηθεί και να αξιοποιήσει έμπρακτα τις μεθόδους της μέχρι και σήμερα. Ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα επίδειξης δύναμης της προπαγάνδας ήταν η σχεδιασμένη και προμελετημένη υποκίνηση των γυναικών στη Ν. Υόρκη το 1929, την περίοδο έξαρσης του φεμινιστικού κινήματος, να ανάψουν όλες μαζί ταυτόχρονα ένα τσιγάρο σε μια διαδήλωσή τους υπέρ της ισότητας των φύλων, «σπάζοντας» έτσι ένα χρόνιο ανδρικό ταμπού. Μ’ αυτήν την κίνηση μέσα στα επόμενα χρόνια τα κέρδη των καπνοβιομηχανιών εκτινάχθηκαν αστρονομικά, αφού πλέον και το γυναικείο φύλο κάπνιζε, κι απ’ την άλλη αυξήθηκαν τα ποσοστά καρκίνου στις γυναίκες, αφού ηθελημένα δηλητηρίασαν τον εαυτό τους υπό την εντύπωση της χειραφέτησής τους απ’ την ανδροκρατία.

Ανάλογη είναι και η μέθοδος λειτουργίας του ψέματος προς τη μάζα και τώρα. Η ανεξέλεγκτη δράση των Μ.Μ.Ε. και κυρίως η απεριόριστη χρήση του διαδικτύου απ’ όλους και όλες, ανεξαρτήτου ηλικίας, επηρεάζει τις ιδέες των ανθρώπων, τις αισθητικές και στυλιστικές τους απόψεις, αυξάνει ραγδαία την καταναλωτική μανία, διαμορφώνει συνειδήσεις και προκαταλήψεις, δημιουργεί έριδες και κοινωνικά καθεστώτα. Αυτός ο συνεχόμενος μηχανισμός πλάνης έχει ως στόχο τη μετάδοση συγκεκριμένων ιδεολογιών που εξυπηρετούν την εκάστοτε επιχειρηματική ή πολιτική ελίτ και τα συμφέροντά της, εκμεταλλευόμενος την έλλειψη κριτικής σκέψης απ’ την πλειοψηφία του, απασχολημένου με τις selfie, κόσμου. Γι’ αυτό κρίνε για να μην… πλανηθείς!

Αν αναλογιστούμε την πληθώρα των πραγμάτων που μας αγχώνουν καθημερινά θα διαπιστώσουμε ότι το μεγαλύτερο μέρος τους είναι φτιαχτό. Είναι ένα ψέμα πλασαρισμένο με όμορφο και «ύπουλο» τρόπο που, όμως, ασκεί μια τόσο ζωτική επιρροή επάνω μας, που αποστασιοποιούμαστε από τα αληθινά προβλήματά μας και τις αληθινές χαρές της ζωής. Οι οποίες χαρές είναι οι απλές στιγμές. Ένα όμορφο απόγευμα βολτάροντας με το ταίρι σου τρώγοντας παγωτό, μια διασκεδαστική βραδιά με τους φίλους σου, το φλερτ με άλλους ανθρώπους, παίζοντας κρυφτό με τα παιδιά σου, βγάζοντας ένα κομμάτι στην κιθάρα σου και τόσες άλλες άπειρες στιγμές της καθημερινής ζωής που περνάνε απαρατήρητες και δεν χαίρουν της αναγνώρισης που τους αξίζει. Γιατί; Επειδή νιώθεις την ανάγκη να αγοράσεις ακριβά προϊόντα και δεν σου περισσεύουν σχεδόν ποτέ τα λεφτά, να ανεβάσεις μια εντυπωσιακή φωτογραφία στο προφίλ σου και να πέσουν βροχή τα likes γιατί έτσι πιστεύεις ότι αποκτάς σημαντικότητα ως προσωπικότητα, να παρακολουθήσεις το ένα ανόητο reality μετά το άλλο, να αγκομαχάς για να μοιάσεις όσο το δυνατόν περισσότερο στο «ίνδαλμά» σου, να αναζητάς και να ζηλεύεις μανιωδώς μια κίβδηλη ευτυχία που και να την αποκτήσεις θα καταλάβεις ότι δεν τη χρειαζόσουν τόσο και πάλι απ’ την αρχή θα ψάχνεις κάτι άλλο. Ο κόσμος, πλέον, απαρτίζεται από «δίποδα ελεγχόμενα κόμπλεξ»!

Κλείνοντας αυτό το άρθρο οφείλω να σημειώσω ότι η προπαγάνδα δεν αποσκοπεί πάντα στο κέρδος και δεν είναι πάντα αρνητική. Το να ακολουθεί κανείς προληπτικές εξετάσεις υγείας ή να γίνεται αιμοδότης ή να ανακυκλώνει είναι αποτέλεσμα καλής προπαγάνδας. Οπότε η προπαγάνδα είναι ένα «όχημα» και οι κίνδυνοι δεν οφείλονται στο μέσο αυτό καθαυτό αλλά στους υποκρυπτόμενους επιζήμιους σκοπούς. Είναι ένα πανίσχυρο «όπλο» διαμόρφωσης συμπεριφορών που ζει και βασιλεύει και, κυριολεκτικά, τον κόσμο κυριεύει!