Τα παιδία παίζει
Το παιχνίδι είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την παιδική ηλικία του ανθρώπου από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Στην αρχαία Ελλάδα αποτελούσε μέσο αυτοαγωγής, γι’ αυτό και ήταν μείζονος σημασίας . Ακόμα και οι ενήλικες αφιέρωναν χρόνο σε ομαδικά παιχνίδια και αγώνες. Ο Πλάτωνας θεωρεί την παιδεία θεμελιώδη λίθο για την ιδανική πολιτεία και στόχος της είναι η κατάκτηση της αρετής και της ευδαιμονίας. Ιδιαίτερη έμφαση έδινε στην παιδαγωγική αξία του παιχνιδιού. Υποστήριζε ότι η ενασχόληση των παιδιών με παιδαγωγικά και ομαδικά παιχνίδια είναι ωφέλιμη αφού αποτελεί το αρχικό στάδιο προετοιμασίας των μελλοντικών πολιτών.
Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, ιδανική πολιτεία δεν νοείται χωρίς παιδεία και αγωγή. Απαραίτητα συστατικά της είναι η παιδαγωγική, η πνευματική καττάρτιση των πολιτών , η ηθική διάπλασή τους, η ανδρεία και η σοφία. Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι το παιχνίδι συμβάλλει στην ψυχοσωματική ανάπτυξη του παιδιού αλλά και στην δημιουργικότητά του. Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη σκοπός της αγωγής είναι η παροχή γνώσεων απαραίτητων για την επιβίωση του, η καλλιέργεια της ψυχής , η επιδίωξη της αρετής, η αγάπη για το αγαθό, η ανάπτυξη διανοητικών ικανοτήτων, η δημιουργία καλών ἕξεων και η γνώση των δικαιωμάτων και των καθηκόντων των πολιτών μέσα στο κοινωνικό σύνολο.
Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε μεγάλη ποικιλία παιχνιδιών με ή χωρίς τη χρήση αντικειμένου , ατομικών ή ομαδικών. Κάποια από αυτά υπάρχουν και σήμερα πληροφορίες για τον τρόπο κατασκευής και έχουν διασωθεί από γραπτές πηγές, τοιχογραφίες, επιτύμβιες στήλες, αναπαραστάσεις σε αγγεία. Κάποια από αυτά παραμένουν γνωστά ως τις μέρες μας, όπως η αμπάριζα, η τυφλόμυγα (χαλκή μυία), τα αγαλματάκια (ακινητίδα), τα πεντόβολα (πεντάλιθα), το κρυφτό (αποδιδρασκίνδρα), οι κούκλες (πλαγγόνες), η κουδουνίστρα (πλαταγή) και το αλογάκι κ.α.λ.
Παιχνίδια & Αρχαία Ελλάδα
Άθυρμα : Πήλινο αλογάκι με ρόδες το οποίο έσερνε το αγαπημένο ζωάκι του παιδιού. Ήταν παρόμοιο μ’ εκείνα που χρησιμοποιούσαν οι νέοι στους αγώνες. Η λέξη προέρχεται από το αρχαίο ρήμα αθύρω = παίζω,/ ἄθυρμα < ἀθύρω + -μα = παιχνίδι, παίγνιο, (μεταφορικά) πιόνι, μαριονέτα. Κύριο συστατικό κατασκευής ήταν ο πηλός , τα οστά ζώων , το ξύλο, το ύφασμα ή το κερί . Στα νέα Ελληνικά η λέξη χρησιμοποιείται ως εξής :
«Δεν έχει ισχυρή προσωπικότητα. Είναι άθυρμα στη βούληση των ισχυρών», «αθύρματα των παθών και της μοίρας.»
Απόρραξις: Μια μπάλα απο δέρμα ή από κομμάτια υφάσματος παραγεμισμένα με αλογότριχες ή μαλλί. Ήταν πολύ αγαπημένο παιχνίδι των αγοριών αλλά και των κοριτσιών. Τα αγόρια προσπαθούσαν να περάσουν την μπάλα στο στόμιο ενός αγγείου. Ο νικημένος όφειλε να πάρει στην πλάτη του τον νικητή . Αυτό το στάδιο του παιχνιδιού ονομαζόταν
«εφεδρισμός». Είναι ένα παιχνίδι παρόμοιο με την σημερινή καλαιθοσφαίριση .
Πλαταγή: Η σημερινή κουδουνίστρα. Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά υποστηρίζει ότι το παιχνίδι αυτό επινόησε ο Αρχύτας από τον Τάραντα για να βοηθήσει τους γονείς να διασκεδάζουν και να ηρεμούν τα βρέφη τους. Η λέξη προέρχεται από το ρήμα πλαταγίζω (=χτυπῶ, κάνω θόρυβο ). Λέξη ἠχοποιημένη ἀπ τόν ἦχο πλατ. Παράγωγα: πλαταγή (=θόρυβος). Στο εσωτερικό τους οι κουδουνίστρες είχαν πετραδάκια ή σπόρους.
Πλαγγόνα/ Νευρόσπαστο: Ένα από τα αγαπημένα παιχνίδια των κοριτσιών . Είναι η σημερινή κούκλα. Αρχικά ήταν ένα θρησκευτικό είδωλο , το οποίο στη συνέχεια εξελίχθηκε σε παιδικό παιχνίδι . Θεωρείται ο πρόδρομος της αυτόματης κούκλας.
Συνήθεις ανομασίες της ήταν νύμφη, είδωλο. Όσες κινούνταν με την βοήθεια συρμάτων, όπως οι σημερινές μαριονέτες, ονομάζονταν «νευρόσπαστα» ή «δαίδαλα», αφού οι κούκλες με κινητά μέλη αποδίδονταν στον σπουδαίο τεχνίτη της Κνωσού, Δαίδαλο. Υλικό κατασκευής τους ήταν το ελεφαντόδοτο, ο πυλός, το ξύλο και το κερί. Συνήθως τα ρούχα της ήταν ζωγραφισμένα επάνω στο σώμα της ή ήταν φτιαγμένα από πανί. Ο ρόλος της ήταν και εκπαιδευτικός διότι η ενασχόληση με ένα τέτοιο παιχνίδι ήταν ένα στάδιο εξοικίωσης του κοριτσιού με τις υποχρεώσεις και τις ευθύνες της ως ενήλικη γυναίκα στην κοινωνία. Σήμερα, έχουμε τη δυνατότητα να δούμε πλαγγόνες να κοσμούν συλλογές πολλών μουσείων, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Να αναφέρω το Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Μουσείο του Λούβρου και το Βρετανικό Μουσείο.
Φ. Ντοστογιέφσκι: «Ό,τι χρειάζεται η ψυχή ενός παιδιού είναι το φως του ήλιου, τα παιχνίδια , το καλό παράδειγμα και λίγη αγάπη.. »
Ακινητίδα: Το σημερινό «αγαλματάκια ακούνητα, αγέλαστα κι αμίλητα»Στα αγαλµατάκια, βρίσκονται όλα τα παιδιά στη γραµµή εκτός από ένα. Αυτό το παιδί βρίσκεται πέντε µέτρα µακριά από τα άλλα παιδιά και µε γυρισµένη πλάτη λέει: ‘Αγαλµατάκια ακούνητα, αµίλητα, αγέλαστα, µέρα ή νύχτα;’ Τα υπόλοιπα παιδιά, όταν µιλάει κουνιούνται, όταν όµως ρωτάει, απαντούν "µέρα" ή "νύχτα". Αν πουν "νύχτα" συνεχίζεται το παιχνίδι και αν πουν "µέρα" γυρνάει και µένουν όλοι αγάλµατα. Τότε όποιος κουνηθεί µπαίνει στη θέση του παιδιού και ξαναρχίζει το παιχνίδι.»
Ασκωλιασμός: Σήμερα έχει τις ονομασίες κουτσοκαλόγερος, κουτσό-κουτσό.Αγαπημένο παιχνίδι σ' ολόκληρη την Ελλάδα στις γιορτές του Διονύσου από τους εορταστές. Οι παίκτες τοποθετούσαν στη μέση ενός αλωνιού ένα φουσκωμένο ασκί, αλειμμένο απ' έξω με λάδι, για να γλιστρά. Όσοι έπαιρναν μέρος στο παιχνίδι, έπρεπε να πάρουν φόρα ν' ανέβουν στο ασκί, να ισορροπήσουν και να χορέψουν με το ένα πόδι πάνω σ' αυτό. Οι περισσότεροι παίκτες έχαναν την ισορροπία τους και έπεφταν, ενώ οι άλλοι γύρω - γύρω ξεκαρδίζονταν στα γέλια.
Piaget :
«Το παιδί στο παιχνίδι χειρίζεται τα πράγματα ελεύθερα και αλλοιώνει την πραγματικότητα με σκοπό να ικανοποιήσει τις προσωπικές του ανάγκες.»
Κρυπτίνδα: Η κρυπτίνδα ή αποδιδρασκίνδα, δηλαδή το κρυφτό. Το κρυφτό είναι ένα από τα πιο παλιά παιχνίδια. Μάλιστα στην αρχαία Σπάρτη ήταν ένα από τα γυµνάσµατα των αγοριών.Ένας από τους παίχτες έκλεινε τα μάτια του και οι άλλοι έτρεχαν να κρυφτούν σε συγκεκριμένο χρόνο. Ο παίχτης αυτός, όταν άνοιγε τα μάτια του έπρεπε να βρει που κρύβονται οι άλλοι και να προλάβει να φτάσει πρώτος στη θέση του.
Βασιλίνδα: Χαλκή Μυία (Τυφλόμυγα): Κανόνες του παιχνιδιού :Δένανε με ένα μαντίλι τα μάτια ενός παιδιού και έλεγε: "χαλκή μύγα θα κυνηγήσω" και οι άλλοι αποκρίνονταν: "θα κυνηγήσεις μα δεν θα την πιάσεις" και τον χτυπούσαν με τις ζώνες τους μέχρι να πιάσει ένα παιδί.
Πεντέλιθα: Στην Κρήτη ονομάζεται πεντεγούλια ή αλεκατρίδες .Παίζεται όμως ακόμα και σήμερα. Το κάθε παιδί είχε συγκεντρωμένα πέντε βοτσαλάκια κοντά στα πόδια του. Ο κάθε παίκτης πετούσε ένα βοτσαλάκι ψηλά και έπρεπε να το ξαναπιάσει αφού πρώτα είχε πάρει από κάτω ένα ακόμα βότσαλο.
Κολλαβισμός: Πρώτα τα παιδιά έβαζαν κλήρο να δουν ποιος θα κλείσει τα μάτια. Το παιδί αυτό στεκόταν σκυφτό κι έβαζε το δεξί του χέρι στην αριστερή του μασχάλη, κρατώντας την παλάμη ανοιχτή προς τα πάνω. Με το αριστερό του χέρι κρατούσε τα μάτια του κλειστά. Ένα από τα άλλα παιδιά, που στέκονταν πίσω του, το χτυπούσε στη μασχάλη κι έπειτα όλα μαζί χοροπηδούσαν και στριφογύριζαν το δάχτυλο όπως κάνει η μέλισσα. Ο παίκτης έπρεπε να μαντέψει ποιος το είχε χτυπήσει. Αν δεν τα κατάφερνε, καθόταν πάλι να το χτυπήσουν.
Ο Φρούντ για το παιχνίδι: Ο Φρόυντ συνέκρινε το παιχνίδι το ως δραστηριότητα με την δραστηριότητα του ποιητή, του λογοτέχνη και γενικά του δημιουργού. Χαρακτηριστικά γράφει :
“Η πιο επιθυμητή και έντονη απασχόληση του παιδιού είναι το παιχνίδι. Μπορεί να έχουμε δικαίωμα να πούμε ότι, κάθε παιδί που παίζει, συμπεριφερεται σαν ποιητής, αφού πλάθει ένα ολόδικό του κόσμο που ζει σε ένα ρυθμό που ταιριάζει στην παιδικότητά του.”
Με την πάροδο του χρόνου ο άνθρωπος σταματάει να παίζει αλλά στην πραγματικότητα υποκαθιστάει την απόλαυση του παιχνιδιού με την φαντασίωση. Η διαφορά είναι ότι το παιδί παίζει χωρίς να κρύβεται, πολλές φορές παίζει μαζί με άλλα παιδιά . Αντίθετα, ο ενήλικας συνήθως ντρέπεται για τις φαντασιώσεις του, τις κρύβει και τις σκεπάζει σαν μεγάλα προσωπικά μυστικά.
Ο Jean Piaget για το παιχνίδι:
Το παιχνίδι αλλάζει ανάλογα με την ηλικία των παιδιών. Τα έιδη παιχνιδιών που διακρίνει είναι τα εξής : παιχνίδι άσκησης, το συμβολικό παιχνίδι και το παιχνίδι με κανόνες. Το παιχνίδι άσκησης είναι αυτό το οποίο χρησιμοποιεί το βρέφος για να εξερευνήσει τον κόσμο μέχρι τα 2 έτη. Στη συνέχεια, έχουμε το φαντασιακό παιχνίδι των παιδιών της προσχολικής ηλικίας και το τελευταίο είναι το παιχνίδι με κανόνες από την ηλικία των 6 ετών και μετά. Σύμφωνα με τον Piaget η μάθηση είναι άμεσα συνδεδεμένη με το παιχνίδι. Το παιδί παίζοντας παιχνίδια ρόλων εξερευνά τον κόσμο, διαμορφώνει την πραγματικότητα σύμφωνα με τις απαιτήσεις και τις ανάγκες του, συμβάλλει στην πνευματική του ανάπτυξη.
Ο Vygotsky για το παιχνίδι: Τα πολύ μικρά παιδιά ικανοποιούν τις επιθυμίες τους άμεσα, δηλαδή μέσα σε ένα εξαιρετικά μικρό διάστημα μεταξύ της έκφρασης της επιθυμίας τους και της εκπλήρωσής της. Είναι γεγονός ότι δεν υπάρχει παιδί κάτω των τριών ετών που να κάνει σχέδια για το μέλλον. Κατά την προσχολική όμως ηλικία, εμφανίζονται πολλές απραγματοποίητες τάσεις και επιθυμίες. Συνεπώς, το παιχνίδι θα πρέπει να γίνει αντιληπτό σαν φανταστική ικανοποίηση των απραγματοποίητων επιθυμιών .Μέσα από το παιχνίδι το παιδί διδάσκεται κανόνες συμπεριφοράς και κοινωνικές δεξιότητες , ανακαλύπτει έννοιες , οριοθετεί τη συμπεριφορά του.
Η Μαρία Μοντεσόρι για το παιχνίδι: Ιταλίδα παιδαγωγός που επινόησε το μοντεσσοριανό παιδαγωγικό σύστημα, γνωστό και ως «μοντεσσοριανή μέθοδος», το οποίο εφαρμόζεται και σήμερα σε αρκετά σχολεία, τα επονομαζόμενα «μοντεσσοριανά» ή «μοντεσσοριανές σχολές». Θεωρούσε ότι το παιχνίδι έχει σχεδιαστεί για να εκτονώνει το παιδί, είναι ένας τρόπος να ελαττώσει το αίσθημα της απειλής που βιώνουν τα παιδιά, σ έναν κόσμο τρομαχτικό . Υποστήριζε επίσης ότι οι γονείς οφείλουν να παρακολουθούν το παιδί τους κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού ,έτσι ώστε να γνωρίσουν τα ενδιαφέροντά του, να παίζουν μαζί του για να διδάξουν τo παιδί τους και να τo βοηθήσουν να εξοικειωθεί με το περιβάλλον .
Η παιδαγωγική αξία του παιχνιδιού
• Μέσα από τους κανόνες του παιχνιδιού το παιδί μαθαίνει τα όρια του, επικοινωνεί και συνεργάζεται με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.
• Καλλιεργεί τη δημιουργικότητά του και τη φαντασία του.
• Ανακαλύπτει τα χαρίσματά του.
• Ανακαλύπτει της ηγετικές του ικανότητες καθώς και τα ελαττώματά του.
• Αναπτύσσει τις σωματικές και πνευματικές του δεξιότητες.
• Αναγνωρίζει την αξία της νίκης και της ήττας.
• Μαθαίνει να είναι υπεύθυνο και οργανωτικό.
• Εκτονώνει μεγάλα αποθέματα ενέργειας.
• Μαθαίνει το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον.
• Μέσα από το παιχνίδι επιτυγχάνεται η συναισθηματική του εξέλιξη. Βιώνει τη λύπη, τη χαρά και έτσι αποκαθίσταται η ψυχική του υγεία.
Συνάγεται λοιπόν το συμπέρασμα ότι το παιχνίδι θεωρείται επίσης αξιόλογο ως προς την ανάπτυξη της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων, την ανάπτυξη της ικανότητας γραφής και ανάγνωσης και την γλωσσική ανάπτυξη, την δημιουργική χρήση υλικών, τις κινητικές ικανότητες, καθώς και την κοινωνικό-συναισθηματική ανάπτυξη. Είναι όμως κοινά αποδεκτό ότι εξάπτει την φαντασία τους, τα ενθαρρύνει ν’ ανακαλύψουν φανταστικούς κόσμους , να εξοικειωθούν με αφηρημένες έννοιες , ν’ αναπτύξουν την κριτική τους σκέψη και να επιλύνουν προβλήματα με δημιουργικούς και ευφάνταστους τρόπους. Τέλος, το αποτέλεσμα και τα οφέλη του παιχνιδιού είναι το αίσθημα χαράς, ικανοποίησης και ενθουσιασμού.
Δεν είναι καθόλου τυχαία η διαπίστωση του Λουί Ζαν Παστέρ , του Αντρέ-Μαρί Αμπέρ , του Δαρβίνου και του Αϊνστάιν ότι τη στιγμή της ανακάλυψης αισθάνθηκαν την ίδια χαρά και τον ενθουσιασμό που αισθάνεται ένα παιδί όταν παίζει..
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Anne Pearson, Η Αρχαία Ελλάδα
Πέπη Δαράκη, Ομαδικά παιχνίδια των παιδιών μας
Κωνσταντίνος Παλιουρας,Τα παιχνίδια στην Αρχαία Ελλάδα, 2015
Μαρία Μοντεσσόρι, Η ανακάλυψη του παιδιού
Αυγητίδου, Σ. (2001). Το παιχνίδι: Σύγχρονες ερμηνευτικές και διδακτικές
Piaget. J. (1962). Play, dreams, and imitation in childhood. New York: opmental Psychology, W.W. Nortonπροσεγγίσεις Αθήνα
Vygotsky, L. (1967). Play and its role in the mental development of the child.
ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ
Γράφτηκε από την Ζαχαρένια Οικονομίδη, Φιλόλογος
